Advocaat van familie Tine Nys was (plaatsvervangend) lid van commissie die haar euthanasie nadien goedkeurde

Het was alweer een bewogen dag op het assisenproces in Gent. Vooral op het einde was er een opvallend moment. Jef Vermassen, advocaat van psychiater Lieve Thienpont, vraagt aan professor Wim Distelmans wie er allemaal in de commissie zat die de euthanasie van Tine Nys controleerde en goedkeurde. Zijn antwoord (onder meer)? "Fernand Keuleneer." Ofwel, de advocaat van de familie van Tine Nys op dit proces. 

Meteen na die uitspraak is Keuleneer rechtgesprongen en vertelde hij: "Ik was plaatsvervangend lid, ik had geen stemrecht en ik was nog niet betrokken in dit dossier. Ik werd pas geconsulteerd in 2016." Zijn confrater, Joris Van Cauter, benadrukt dat nog eens: “Hij kende Tine niet, pas zes jaar later leerde hij haar kennen.”

Na de zitting benadrukte Keuleneer: “Er is helemaal niets aan de hand. Dit is een storm in een glas water. Dit is al jaar en dag publieke informatie.” Maar de verdediging is niet van plan om het hierbij te laten. Christine Mussche, die de arts die de euthanasie uitvoerde bijstaat, benadrukt: “Morgen gaan we naar de stafhouder.” Die controleert de deontologie van de advocaten in haar of zijn regio.

Bekijk hier de reactie van advocaat Keuleneer in "Het Journaal" (en lees voort onder de video):

De bekende strafpleiter Jef Vermassen is advocaat van Lieve Thienpont, de beklaagde psychiater. In “De ochtend” op Radio 1 reageerde hij op het incident. “Wij vielen bijna van onze stoel toen zijn naam viel.” Volgens Vermassen stelt zich nu de vraag of meester Keuleneer nog als raadsman kan optreden terwijl hij een rechtstreekse getuige was. 

“Maar van mij mag hij blijven, hoor”, voegt Vermassen eraan toe. Als Keuleneer zich zou terugtrekken, zou het proces namelijk vertraging oplopen en zou Vermassen een praktisch probleem krijgen: hij zou niet aanwezig kunnen zijn bij een ander assisenproces dat over een week van start gaat.

“Maar wat mij betreft en uit respect voor de jury, die een of twee weken naar huis zou moeten, zouden we misschien verder kunnen doen. Maar de stafhouder moet dit probleem in objectiviteit bekijken en hierover oordelen.”

De opvallende verklaring van Keuleneer kwam er na een urenlange getuigenis van professor Wim Distelmans. Hij is een van de architecten van de huidige euthanasiewet in ons land. Hij is ook de voorzitter van de federale euthanasiecommissie (die unaniem oordeelde dat er aan alle voorwaarden voldaan was bij de euthanasie van Tine Nys) én hij probeerde te bemiddelen tussen de familie van Tine en de drie artsen die vandaag terechtstaan. Een belangrijke getuige dus. 

Zowel voor als na de euthanasie van Tine Nys, nu 10 jaar geleden, heeft Distelmans contact gehad met haar familie. “Als ik het mij goed herinner, heeft de vader van Tine mij gecontacteerd, een paar dagen voor de euthanasie is uitgevoerd. Hij was redelijk overstuur, en vroeg mij of aan alle voorwaarden voldaan was. Ik kende de zaak niet, maar heb dokter Thienpont gebeld. Zij heeft gezegd dat alle voorwaarden vervuld waren.”

Enkele maanden na de euthanasie neemt de familie opnieuw contact op. Op dat moment had Distelmans vooral een bemiddelende rol, een rol die hij overigens zelf voorgesteld had. Er komt een gesprek tussen de drie artsen en de familie. “De precieze inhoud van het gesprek herinner ik me niet goed. Maar de teneur was dat de artsen probeerden het ondraaglijk lijden van Tine aan de familie over te brengen. De familie was daar vooral om te weten te komen of de voorwaarden van de euthanasie nageleefd werden. Het was een dovemansgesprek, we gingen vrij snel uit elkaar.” Distelmans besluit: “Ik ben mislukt in mijn bemiddelingsrol.”

Vervolgens gaat het vooral over de euthanasiewet en hoe die geïnterpreteerd moet worden. Er zijn vier grondvoorwaarden, duidt Distelmans. “De patiënt: 

• Moet wilsbekwaam zijn
• Moet herhaald vrijwillig en duurzaam vragen om euthanasie
• Moet lijden aan een ernstige ongeneeslijke ziekte
• Moet onbehandelbaar, ondraaglijk lijden 

“Het ondraaglijk lijden wordt bepaald door de patiënt. Wie anders kan dat bepalen? Welke arts gaat een euthanasie uitvoeren als de grondvoorwaarden niet vervuld zijn?” Het advies van de twee andere artsen is overigens niet bindend, waarop Distelmans zich afvraagt: "Waarom moeten de twee adviserende artsen zich hier verantwoorden?"

Een van de juryleden vroeg of Tine nog behandeld kon worden. “De details van de case ken ik niet. Maar autismespectrumstoornis is ongeneeslijk. Ze had al 20 jaar borderline. Ik kan aannemen dat er nog palliatieve mogelijkheden waren, maar ze kon niet meer genezen. Zij kan zeggen: “Ik wil niet meer”. 

Distelmans wijst wel op een aantal onduidelijkheden van de wet. Zo staat er bijvoorbeeld niet gedefinieerd wat “een onafhankelijke arts” is - en de advocaten van de familie van Tine Nys trekken de onafhankelijkheid van de huisarts van Tine in twijfel. Bovendien staat er niets in de wet over een strafmaat na een euthanasie. “Ofwel is de connotatie “moord”, ofwel is het een procedurele fout. Het is een lelijke zwart-wit-situatie.”

Na de euthanasie, zo legt Distelmans uit, is er ook een controle door de euthanasiecommissie. Vorig jaar waren er zo’n 2.300 geregistreerde euthanasies. Omgerekend controleerde de commissie 250 dossiers per maand. “In twee derde van de gevallen gaat het over terminale kankerpatiënten en is er helemaal geen discussie.” En ook het dossier van Tine Nys passeerde zonder discussie: “Het dossier van Tine hebben we allemaal thuis bestudeerd en het is zonder problemen of discussie op de commissie gepasseerd.” Wel was er discussie of Distelmans - omdat hij al bemiddeld had - wel mocht stemmen over het dossier. De advocaten van de familie gingen hier stevig op door.

De kritiek dat de evaluatie achteraf gebeurt, en dat de patiënt op dat ogenblik al overleden is, pareert Distelmans. “Welke arts gaat een euthanasie uitvoeren als hij of zij niet zeker is dat de voorwaarden vervuld zijn? In het geval van niet-terminaal lijden, zijn er bovendien drie artsen. Dat de controle pas achteraf gebeurt, is kort door de bocht. Maar het is wel nuttig voor de maatschappij om het achteraf nog eens na te gaan.”

Vanmorgen kwamen verschillende dokters, psychiaters en psychologen aan het woord die Tine Nys jarenlang behandeld hebben. Bedoeling was om een beeld te schetsen van wie Tine Nys was en hoe ze de laatste maanden van haar leven beleefde. "Van in het begin was duidelijk dat dit een heel complexe zaak was. Tine was een verstandige, maar getekende vrouw, vertelt de psycholoog die Tine zes jaar lang, minstens één en vaak ook twee keer per week, begeleid heeft.

Tine Nys had de diagnose van borderline gekregen, en even voor haar dood was er ook autisme vastgesteld. “Tine wilde geen psychiatrische diagnose, ze wilde normaal zijn.” Op vragen over de verhouding tussen Tine en haar familie, en over wat Tine over en aan haar familie verteld heeft, wilde ze niet ingaan. “De waardigheid van mijn cliënte staat centraal. Ik heb lang nagedacht over wat ik wel en niet zou zeggen hier, en hierover ga ik niets vertellen.”

"Ik ben opgeleid om altijd kansen te zien bij mensen. Ik vind altijd kansen en hoop, soms heel microscopisch. Maar na de suïcidepoging in 2009 is het niet meer goedgekomen, voordien was het schommelend. Op dat ogenblik heb ik haar het adres van vzw Vonkel gegeven (een vereniging waarbij mensen terechtkunnen met vragen over euthanasie). Daar heeft ze zes maanden lang niets mee gedaan.”

Tot 14 december, zo vertelt de psycholoog. “Toen kon ze niet meer, het was heel zwaar. Ze was heel suïcidaal. Op dat ogenblik heb ik haar het adres van Vonkel nog eens gegeven, in de hoop dat ze rust en nieuwe energie vond om verder te gaan, wanneer de papieren voor euthanasie ingevuld waren. Microscopisch kleine kansen kunnen een vonk geven om terug een kans te creëren. Maar alles viel weg: haar partner, haar werk. Het normale leven waar ze naartoe wilde, viel als een kaartenhuisje in elkaar. Om dan nog te eisen om met die nieuwe diagnose opnieuw te starten, dat zou therapeutische hardnekkigheid zijn. Het is uiteindelijk de patiënt die beslist dat het ondraaglijk is. Zij en niemand anders. Vandaag is het mijn vaste overtuiging dat die wil gerespecteerd moet worden.”

Tot het einde heeft de psychologe contact gehad met Tine: “Ik heb parallel met Vonkel gewerkt, ik probeerde Tine weer hoop te geven. Zelfs de dag voor ze gestorven is, heeft ze mij gebeld en heb ik haar proberen overtuigen om toch nog een weg te gaan.”

De psychologe sprak ook lovende woorden over psychiater Lieve Thienpont, een van de artsen die in de beschuldigdenbank zit op dit proces. “Tine was heel blij dat iemand haar begreep in dat deel van haar leven, de zware kant die geen uitweg meer zag. Daar begreep Lieve Thienpont haar beter dan ik. Ze staat bekend als iemand die in staat is om een warme band op te bouwen, toch professioneel is en zeer veel kennis heeft over ondraaglijk psychisch lijden. Ze heeft echt pionierswerk verricht.” Op de vraag of ze mensen de dood in wil jagen, reageert de psycholoog heel kort: “Moh, seg”. 

Ook de hoofdgeneesheer van het Guislainziekenhuis, en twee medewerkers kwamen getuigen. Op het einde van haar leven kreeg Tine Nys in het ziekenhuis de diagnose van autisme. Volgens het team gebeurt het vaak dat mensen pas op volwassen leeftijd zo'n diagnose krijgen. "Wij spreken niet over een behandeling, dan geven we de indruk dat we zaken kunnen oplossen. En tot nu toe bestaan er geen medische mogelijkheden om die beperking weg te werken. We bieden mogelijkheden ter ondersteuning, begeleiding. Maar ze weigerde die. (...) Ze leed hard. Tine is een van de mensen die mij bijgebleven is, waarvan ik dacht: "Oh, dit weegt". Het krijgen van de diagnose van autisme werkt voor een aantal mensen bevrijdend, voor anderen is het net een soort van bevestiging: "Het ligt aan mij, ik ga het nooit kunnen veranderen"."

Waarom werd er bij Tine niet heel duidelijk gesproken over het syndroom van Asperger, een vorm van autisme? "Het wordt vaak beschreven als een lichte vorm, omdat de kenmerken niet zo zichtbaar zijn. Maar de realiteit is, net omdat het amper zichtbaar is, dat de patiënten veel meer afzien. De lijdensdruk is veel groter dan we aan de buitenkant zien."

Bekijk hier het verslag van "Het Journaal":