Direct naar artikelinhoud
Milieu

Levensgevaarlijke Roemeense ‘houtmaffia’ heeft het gemunt op Europese oerbossen

Levensgevaarlijke Roemeense ‘houtmaffia’ heeft het gemunt op Europese oerbossen
Beeld Julius Schrank

Roemenië herbergt tweederde van de onaangetaste oerbossen in Europa. Door een malafide netwerk met steun binnen justitie en bestuur worden die ernstig bedreigd. Net als degenen die zich verzetten. Twee boswachters zijn al dood gevonden.

Eerst is er de stilte, dan het geratel van kettingzagen. Vlad kijkt er niet van op. Hij staat op een bergflank in het uiterste noorden van Roemenië, een terrein dat gedomineerd wordt door jagers en houtdieven. “Persoonlijk zou ik ze het liefst neerknallen”, zegt Vlad (31) als het lawaai voorbij is. “Maar dit zijn eenvoudige gasten. De mensen naar wie het geld vloeit, vind je hier niet.”

Vlad draagt een legerbroek, een fleecetrui en een kleine verrekijker in zijn broekzak. Hij houdt van het woud als van een broer. Van zijn opa erfde hij 10 hectare. De laatste jaren moet hij toezien hoe dieven het steeds vaker op zijn bos gemunt hebben. De 'houtmaffia' noemen Roemenen dat: een netwerk van malafide bedrijfjes, dieven en houtzagerijen dat steun geniet van machtige figuren binnen justitie en bestuur. Zo worden de grootste en oudste bossen van Europa in hun voortbestaan bedreigd.

In het echt heet Vlad anders. De reden dat hij onder pseudoniem in de krant wil, licht hij zelf toe, staand op een besneeuwde bergtop vanwaar je de gekapte bomen als luciferstokjes in het veld ziet liggen. “Als ik niet anoniem ben, weten ze me te vinden.”

Vlad ziet steeds vaker hoe dieven het op zijn bos hebben gemunt.Beeld Julius Schrank

Het zou niet voor het eerst zijn dat iemand in Roemenië om het leven komt, vanwege conflicten over het bos. In september werd Raducu Gorcioai dood aangetroffen, een paar weken later Liviu Pop. Allebei waren ze boswachter, allebei kregen ze het vermoedelijk – de onderzoeken lopen nog – aan de stok met de houtmaffia. Milieubeschermers die de ontbossing proberen te monitoren, worden in elkaar geslagen. “Voor een oorlog heb je twee strijdende partijen nodig”, zegt Vlad, wolkjes blazend op de top. “Dit is geen oorlog. Dit is een systeem.”

Jaarlijks gaat er in Roemenië meer dan 38 miljoen kubieke meter hout tegen de vlakte, wat neerkomt op een bos zo groot als de halve provincie Limburg. Meer dan de helft van die oogst is illegaal, bevestigde de regering in Boekarest. Dat is slecht nieuws voor eurocommissaris Frans Timmermans (portefeuille Green New Deal), die de komende jaren juist twee miljard bomen wil laten aanplanten in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Het roept de vraag op bij wie in Europa de macht ligt: de (groene) letter van de wet of de euro's van de houtindustrie.

Om bij de familiegrond van Vlad te komen, moet je bij het stadje Borsa de bergen in, links een riviertje over en dan almaar door over een besneeuwd karrenspoor. Met wat geluk kom je een karpatenhert tegen of een vosje. Met minder geluk: de houtmaffia. “Snel doorrijden, niet stoppen”, mompelt Vlad tegen de chauffeur als we een houten cabine passeren naast een stapel vers gekapt hout. “Ik wil niet dat ze mijn gezicht zien.”

Een vrachtwagen volgeladen met gekapte bomen rijdt door de bossen van de provincie Maramures. In Roemenië gaat jaarlijks een bos zo groot als de halve provincie Limburg tegen de vlakte.Beeld Julius Schrank

Houtkoorts

Bijna de helft van het bos in Roemenië is in handen van de staat. Het beheer wordt gedaan door Romsilva, een staatsbedrijf met zesduizend boswachters op de loonlijst. In theorie zouden zij het bos moeten bewaken. Een natuurbeschermer die anoniem wil blijven (“ik moet met alle partijen werken”) schat dat van iedere vijf boswachters er vier corrupt zijn. Ze verdienen zelf aan de illegale verkoop van hout, of kijken – in ruil voor steekpenningen – de andere kant op als de dieven met een vrachtlading het bos uit komen.

Roemenië herbergt tweederde van de onaangetaste oerbossen die Europa nog heeft. Het merendeel van de Europese beren woont er, net als andere carnivoren zoals de lynx en de wolf. Een flink deel van de kap gaat ten koste van beschermde gebieden die onder de Europese Natura 2000-richtlijnen vallen, of onder het Unesco-werelderfgoed.

Een stel hamstert hout voor de winter.Beeld Julius Schrank

Overal in de provincie Maramures zie je de stammetjes voor de huizen opgestapeld liggen. De prijs van hout gaat door het plafond. Iedereen hamstert voor de winter, bevangen door de houtkoorts.

De problemen begonnen na de val van het communisme in 1989, waarin alle bossen in staatshanden waren. Families die onteigend waren, konden vanaf 2000 claims indienen om hun grond terug te krijgen. Het leidde tot grootschalig misbruik: gesjeesde zakenmannen vervalsten familiepapieren, waarna de bossen via ingewikkelde constructies in handen kwamen van malafide partijen of multinationals.

Van alle bedrijven heeft meubelgigant Ikea de meeste bossen in handen. Uit correspondentie tussen natuurbeschermingsorganisatie Agent Green en Ikea uit 2017 blijkt dat het bedrijf juridisch ruimte openlaat voor kap uit beschermde gebieden. Een woordvoerder van de Zweden ontkent dat er hout gebruikt wordt uit eeuwenoude oerbossen, of andere plekken waar ‘sociale conflicten spelen’.

Gabriel Paun, directeur van Agent Green, gelooft dat Ikea een 'spel met woorden' speelt. Minder dan een kwart van de Roemeense oerbossen is daadwerkelijk tot 'oerbos' bestempeld door het ministerie van Milieu. De rest van de bossen wacht op goedkeuring. Ondertussen is een geschatte 100.000 hectare gekapt. Paun: “De registratie door de regering gaat veel te traag. Daar maakt Ikea gebruik van.”

Vlad akkert door de sneeuw. Iedere voetstap hier heeft hij eerder gezet. Zijn opa beheerde onder de Habsburgers een lokale stuwdam, zijn vader was schaapsherder. Als jongetje liep hij dagenlang met de kudde. Nu tuurt hij door zijn verrekijker naar een grenspost, 2 kilometer verderop begint Oekraïne. Aan Oekraïense kant staan de bomen nog allemaal in het gelid, terwijl de heuvels in Roemenië als kale kinderkopjes in het landschap liggen.

Vlad heeft een eigen onderneming, de natuur is voor hem pure liefhebberij. Hij vertelt over een dag, meer dan twee jaar geleden, toen hij met zijn broer naar het familiebos reed. Er bleken zestig bomen gekapt. Ze volgden de dieven en herkenden de lokale boswachter. Toen Vlad uitstapte, pakte de boswachter een jachtgeweer. Het schot miste Vlad, waarna zijn broer de man tegen de grond werkte. De boswachter kreeg twee jaar voorwaardelijk en werd ontslagen, maar zette de houtkap voort in de bedrijfjes van zijn zoon en schoondochter.

Thomas Waitz, voorzitter van de Groenen in het Europees Parlement en opgeleid als boswachter, deed in 2018 onderzoek in Roemenië. De corruptie is een 'piramide' waaraan iedereen in meer of mindere mate meedoet, schetst hij aan de telefoon. “Om op te klimmen tot districtschef binnen Romsilva moet je 20.000 euro aan steekpenningen betalen. Dat geld verdien je dan terug met de illegale houtkap.” Romsilva zegt dat het een 'zerotolerancebeleid' hanteert bij corruptie, zonder specifieke gevallen te noemen.

Brandbrief

In september stuurden natuurbeschermingsorganisaties een brandbrief aan Brussel: grijp in, nu het nog kan. Ze willen dat de Europese Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen een zogeheten inbreukprocedure tegen de Roemeense regering begint. Eerder gebeurde dat tegen Polen, toen dat land grootschalige kap toestond in zijn eigen beschermde oerbos. Het Europees Hof gaf Warschau opdracht te stoppen, op straffe van een boete. Het werkte. Polen stopte de kap.

Gedenkteken voor boswachter Liviu Pop.Beeld Julius Schrank

Roemenië houdt zich niet aan de EU-richtlijnen en doet niet genoeg om Natura 2000-gebieden te beschermen, zegt Gabriel Paun van Agent Green, een van de ondertekenaars van de brief. Er was een app die aan de hand van satellietbeelden de ontbossing in kaart bracht, maar die werd na een pilot weer offline gehaald. Volgens Boekarest omdat de techniek niet precies genoeg was, volgens Paun om de 'houtmaffia' ter wille te zijn.

En dan is er Liviu Pop, de 30-jarige boswachter die half oktober dood gevonden werd in het bos. Zijn dood dreunt na. Mensen die Pop kenden, noemen hem een voorbeeldige boswachter, eentje die niet corrupt te krijgen was.

Op een woensdagavond in oktober kreeg Pop een telefoontje: er waren houtdieven gesignaleerd in 'zijn' bos. Ze hadden paard en wagen bij zich voor het hout. Pop bracht zijn vijfjarige dochtertje bij een familielid onder en reed in het donker naar de plaats delict. Zijn jachtgeweer had hij – bij hoge uitzondering – meegenomen, waarschijnlijk omdat hij wist dat het ruige jongens waren. Een paar uur later werd hij door de politie gevonden: dood.

De schotwond zat in zijn rug, en toch opperde justitie dat Pop misschien per ongeluk zichzelf had doodgeschoten. Het was een 'complexe zaak'. Pop had verwondingen en een verbrijzeld been, volgens de drie verdachten omdat de paarden (met wagen en al) door het schot op hol waren geslagen. Ze waren over Pops been heengereden. De drie mochten na het verhoor weer gaan.

Nog gekker werd het toen lokale media ontdekten dat de hoofdaanklager in de regio de peetmoeder was van een van de verdachten. In ijltempo tekenden 30.000 mensen een petitie, waarna het Openbaar Ministerie in Boekarest ingreep: de zaak werd bij de vrouw weggehaald en overgenomen door rechercheurs uit de hoofdstad.

Pops weduwe Annamaria.Beeld Julius Schrank

Bij weduwe Annamaria Pop (28) is het verdriet nog rauw. “Liviu wilde het systeem van binnenuit veranderen. Veel mensen haatten hem, omdat hij zich tegen de houtkap verzette. Ik heb hem altijd gewaarschuwd dat het te gevaarlijk was.” Haar dochtertje komt de keuken binnengerend voor een knuffel. Kleine Elinka huilt meer dan normaal; haar vader is haar niet komen ophalen, zoals hij had beloofd.

Als het meisje weer weg is, zegt Pop zachtjes dat ze boos is op haar man. “Omdat hij niet naar me heeft geluisterd. Hij hield te veel van het bos.” Ze wil verhuizen. Een van de verdachten woont twee dorpen verder, ze is bang hem tegen te komen. Ze denkt niet dat de schuldigen gepakt zullen worden. Ondertussen is de vakbond een inzamelingsactie begonnen om haar en de drie kinderen te helpen. In het Roemeense parlement ligt een wetsvoorstel om boswachters te bewapenen. Contraproductief, oordelen milieubeschermers: het was zijn eigen geweer dat Pop het leven kostte.

Met een ruk trekt Vlad de deur van zijn caravan open. Hij propt brandhout in een geblakerd kacheltje, en op tafel verschijnen gerookte kaas, knoflook en reepjes varkensmaag. Vlad is de jongste van vijf: alle anderen zijn naar Italië vertrokken. Een groot deel van de kudde is verkocht, hij is achtergebleven met vijf koeien en drie schapen. De familiegrond is een eilandje in een zee van ontbossing.

Soms krijgt Vlad dreigende telefoontjes: houd je mond dicht, laat de autoriteiten hun werk doen. “Ik ben bang voor de instituties, niet voor de mensen. De mensen die kappen, hebben zelf niet door dat het bos de toekomst is voor hun broeders en zusters. Ik wil beschermen wat er nog is.”

Op een meter of 50 van zijn caravan heeft hij een hol in een rotswand ontdekt waar een beer winterslaap hield. De beer en hij laten elkaar met rust. Zo komt Vlad aan zijn motto: als je goed bent voor de natuur, word je beloond door de macht van boven. Hij schenkt bekertjes vol met palinka, zelfgestookte appellikeur, en slaat een kruis. De spanningen stemmen hem weemoedig, maar niet pessimistisch. “Aan het eind wint de natuur altijd. Wij mensen zijn op termijn allemaal geschiedenis. Mijn grond? Dat is ook maar een papiertje.”

Als Vlad de deur van de caravan weer achter zich dichttrekt, is de zon al onder. In de vallei van de beren zwijgen de kettingzagen. Voor vandaag.

Bomen planten helpt tegen klimaatverandering, maar kan ook rivieren doen droogvallen

De klaterende Krka-rivier in Kroatië en de droge rivierbedding in Buderim Forest Park in Australië zijn twee uitersten van de schaal. Maar de meeste rivieren die nieuwe bossen op hun oevers krijgen, neigen naar die laatste, droge kant. Bossen houden water van de rivier weg. En dat kan belangrijke gevolgen hebben voor de lokale bevolking en ecosystemen.

Die waarschuwing brengen onderzoekers van Cambridge University in Groot-Brittannië maandag in vakblad Global Change Biology. Ze willen daarmee niet zeggen dat de mens geen bos meer moet aanplanten, maar hij moet eerst even kijken wat de mogelijke gevolgen zijn.

Nieuwe bossen als bijdrage aan mondiaal klimaatbeleid
De aanplant van bossen om klimaatverandering in de hand te houden, is praktijk geworden sinds de klimaatconferentie van Bonn een kleine twintig jaar geleden. Toen werd afgesproken dat landen hun bijdrage aan het mondiale klimaatbeleid ook deels mochten invullen door niet de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, maar nieuwe bossen aan te planten.

Bomen en planten leven van CO2, was de redenering, dus nieuwe bossen vangen een deel van de klimaatproblemen die de mens veroorzaakt op. Sindsdien heeft de aarde, volgens schattingen van de Verenigde Naties, een kleine 100 miljoen hectare nieuw bos gekregen. En dan gaat het om nieuwe aanplant, herbebossing en spontane bomengroei op braakliggende grond.

Dat is nog altijd minder dan jaarlijks aan bos verdwijnt door kap voor landbouw, veeteelt en infrastructuur. Alleen al in het Amazonegebied wordt naar schatting jaarlijks 800.000 hectare bos gekapt. Maar die globale disbalans was niet het onderwerp van dit Britse onderzoek. Hierin is gekeken naar de lokale ecologische gevolgen van nieuw bos.

Effect op waterstand in rivier is blijvend
Bomen nemen water op om te groeien. Water dat anders naar de rivierbedding zou zijn gevloeid. Ze verdampen ook water, dat op enig moment in de vorm van neerslag weer naar beneden komt. Maar dat gebeurt doorgaans niet op de plek waar de bomen staan. Dus lokaal is die verdamping waterverlies. Dit effect was bekend, maar onduidelijk was of het blijvend is. Ja, zeggen de Britse onderzoekers. Ze verzamelden de gegevens van tientallen onderzoeksprojecten over de hele wereld, en zagen in de meeste gevallen een blijvend effect op de waterstand in de rivier.

Dat hoeft op zich nog geen drama te zijn, maar je moet de gevolgen van tevoren goed inschatten. En dat kan, laten de Britse onderzoekers zien. Zo maakt het nogal uit op welke grond je nieuwe bossen plant. Was dat voorheen natuurlijk grasland, dan kan het effect op de rivierstroom groot zijn. Werd die grond voordien gebruikt voor landbouw, dan is het effect op de waterstand in de rivier kleiner. Dat komt waarschijnlijk, doordat die landbouw de grond heeft gedegradeerd. Het bos dat terugkeert gebruikt weliswaar water, maar verbetert ook de kwaliteit en vochtigheid van de grond, met mildere gevolgen voor de rivier.