EU-commissaris Vestager: ‘Er zijn drie zekerheden in het leven: de dood, belastingen en belastingontwijking’

“Tussen de 20 en 30 seconden”, antwoordt Margrethe Vestager op de vraag hoe lang ze nodig had om te verteren dat ze geen voorzitter werd van de Europese Commissie. Een groot verschil met die andere gesneuvelde kandidaat – Frans Timmermans – die wekenlang met zijn ziel onder zijn arm door de Brusselse wandelgangen doolde. Vestager: “Dat ik het niet werd, lag niet aan mij. Zou het me dan goed doen daarover te mokken? Mijn conclusie binnen 30 seconden was: nee.”

Vestager (51) oogt opgeruimd en vrolijk in haar werkkamer op de twaalfde verdieping van het Brusselse Berlaymontgebouw, het hoofdkantoor van de Commissie. Ze is weliswaar geen Commissievoorzitter maar wel een van drie ‘uitvoerende vicevoorzitters’ , ze behield de zware portefeuille Concurrentiebeleid én kreeg de digitalisering van Europa. Bovendien: met Ursula von der Leyen als voorzitter is voor het eerst een vrouw de baas in Europa. “En dat was een van mijn doelen”, zegt Vestager in gesprek met de Volkskrant.

Is deze Commissie anders dan die van Jean-Claude Juncker, waar u ook in zat?

“We zien er in elk geval anders uit. Het feit dat deze Commissie voor bijna de helft uit vrouwen bestaat, leidt letterlijk tot meer kleur in de vergaderzaal. En het klinkt misschien vreemd, maar voor mij is er daardoor een opener sfeer in de Commissie. Meer commissarissen nemen het woord, de vergaderingen duren langer.

“De context is ook een totaal andere. Juncker startte als ‘de Commissie van de laatste kans’ omdat de burger zich definitief dreigde af te keren van de EU. We zaten in de staart – en naar bleek een erg lange staart – van de financiële crisis. Daarna kwam de migratiecrisis. Nu kennen de lidstaten al weer jaren van economische groei en staan we tegenover problemen die een Europees antwoord vergen. Klimaatverandering is zo’n probleem. Dat jongeren daarvoor overal de straat opgaan, tekent het Europese momentum. Er is ruimte om, zoals Von der Leyen zegt, een geopolitieke Commissie te zijn. De sfeer is fundamenteel anders dan vijf jaar geleden.”

Uw collega Timmermans ziet de Green Deal als het nieuwe bestaansrecht voor de EU. Is ‘alles groen’ het nieuwe ‘nooit meer oorlog’?

“Burgers kijken weer naar de EU door de klimaatverandering, bijna iedereen op deze wereld beseft dat we er nu echt iets aan moeten doen. Mensen herkennen zich in het doel van klimaatneutraliteit in 2050, dat verbindt ons. Tot voor kort kreeg de EU het verwijt dat ze te veel doelen had, met van alles en nog wat bezig was. ‘Waarom hebben we niet één duidelijk plan, zoals China’, klonk het dan. Wel dat is er nu: klimaatneutraliteit is onze strategie en ze raakt alles waarmee we bezig zijn. We zullen de omslag zo vormgeven dat onze welvaart niet getroffen wordt, dat niemand wordt buitengesloten. Ik voel het als een voorrecht daaraan bij te dragen.”

U gaat over de digitalisering van Europa. De baas van Alphabet, het moederbedrijf van Google, pleitte deze week voor een tijdelijk verbod op apps die gezichtsherkenning heel makkelijk maken. Komt de EU daarmee?

“Zover ben ik nog niet. Technologie en kunstmatige intelligentie hebben heel goede kanten. Ze kunnen de zorg verbeteren, files tegengaan, klimaatverandering een halt toeroepen. Maar er zijn ook risico’s, je moet zeker weten dat technologie wordt ingezet op de manier die jij wilt. Het gaat soms letterlijk over leven en dood. Het vertrouwen bij de burger in nieuwe technologieën daalt door de verspreiding van porno, door mails van Nigeriaanse prinsessen die je banknummer willen, door fakenieuws dat je verkiezingen manipuleert. De vragen over de risico’s moeten we eerst beantwoorden. Daar is de Commissie mee bezig.”

Ook deze week schortte president Macron onder druk van president Trump de Franse digitaks op voor techreuzen als Google en Facebook. Een goede stap?

“Het geeft in elk geval meer tijd om in OESO-verband een digitaks op te stellen. Weet u, eigenlijk is het heel simpel. De meeste bedrijven betalen belasting, de meeste mensen die in bedrijven werken, betalen belasting. Zij kunnen het niet accepteren dat anderen dat niet doen. Het beste pak je dat in wereldwijd verband aan.”

Was het een vergissing van Frankrijk om solo te gaan?

“Nee, vanaf de allereerste dag ben ik voorstander geweest van nationale initiatieven. Belasting ontwijken is een fundamenteel onrecht, we moeten er alles doen om dat aan te pakken. Ik volg dit debat nu al jaren: er is geen gebrek aan bereidheid om erover te praten maar om er iets aan te doen.”

Als Trump dreigt, zet Parijs de digitaks in de ijskast. Waar is uw geopolitieke Commissie?

“De Franse digitaks is opgeschort, niet van tafel. Het beste is een taks in OESO-verband. Maar als die uitblijft, komt de Commissie eind dit jaar met een voorstel voor een Europese digitaks.”

Die dan sneuvelt door verzet van sommige EU-landen. Elke lidstaat heeft een veto.

‘Benjamin Franklin, een van de grondleggers van de Verenigde Staten, zei dat er twee zekerheden zijn in het leven: de dood en belastingen. Ik zou daar een derde aan willen toevoegen: belastingontwijking. Maar ik ben niet helemaal pessimistisch: afgelopen vijf jaar heeft de EU veertien wetten aangenomen – met unanimiteit – om belastingontwijking tegen te gaan. De burger eist het.’

Vreest u als commissaris Concurrentie voor een Verenigd Koninkrijk dat na de brexit Europese standaarden dumpt om Britse bedrijven te helpen?

“De politieke verklaring die door de 27 landen van de EU en Londen is getekend gaat daar niet van uit. Eerlijke concurrentie is in elk geval het uitgangspunt bij de komende onderhandelingen over een handelsakkoord.”

Wat is uw gevoel bij volgende week vrijdag, als het Verenigd Koninkrijk de EU verlaat?

“Ik vind het triest. Ik herinner me de nacht van het brexitreferendum, het verdriet was tastbaar toen de uitslagen binnenrolden. Voor collega’s, EU-ambtenaren die zich decennia met hart en ziel hadden ingezet voor alle lidstaten, kwam het als een mokerslag. Dat gevoel zal vrijdag weer overheersen.”

Krijgt Parijs een dominantere positie in de EU nu het liberale Verenigd Koninkrijk vertrekt?

“De Europese dynamiek is een aparte. Mensen spreken altijd over de Frans-Duitse as in de EU. Maar om een as te laten draaien is energie nodig. Die kwam van de Britten. Daar valt nu een gat. Ik denk dat verschillende groepjes landen daarin zullen springen, afhankelijk van het onderwerp.”

Komen er meer -exits?

“De Britten hebben in elk geval alles gedaan om andere landen te verleiden. Britse ministers en ambassadeurs reisden stad en land in Europa af: ‘Kijk eens wat we samen kunnen doen.’ Maar de EU27 bleven verenigd. De lidstaten beseffen dat ze met elkaar meer bereiken.”