Wapenexport: ngo’s dagen minister De Croo voor de rechtbank

De ngo’s Ligue des Droits Humains, CNAPD en Forum voor Vredesactie hebben een kort geding aangespannen tegen de Belgische staat, vertegenwoordigd door minister van Financiën Alexander De Croo (Open VLD). Dat hebben Knack, De Morgen en Le Soir vernomen.De ngo’s vragen dat de Belgische douane gedurende zes maanden geen wapenexport naar Saudi-Arabië toelaat.

De toekenning van wapenexportlicenties is in België een regionale bevoegdheid. Maar de controle op de export is federale materie: het is de douane die daarvoor verantwoordelijk is. Daarom richten de ngo’s hun pijlen op de bevoegde minister, Alexander De Croo (Open VLD).

Met het kort geding vragen de drie Belgische ngo’s aan de rechtbank om de federale overheid op te leggen gedurende zes maanden elke export van wapens naar Saudi-Arabië te weigeren. Het land is immers betrokken bij de oorlog in Jemen. In mei 2019 onthulden Knack, Le Soir, VRT en Lighthouse Reports in het onderzoeksproject BelgianArms dat Saudi-Arabië in Jemen ook Belgische wapens en militaire technologie inzet.

De ngo’s vragen eveneens dat de douaneautoriteiten van andere EU-lidstaten van zo’n verbod op de hoogte worden gebracht, zodat het in heel de EU van kracht kan worden. Per inbreuk vragen ze 75.000 euro.

Op 17 januari vond de openingszitting van het kort geding plaats voor de Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel. Op maandag 27 januari beginnen de pleidooien.

Schendingen van het internationale recht

‘Met dit kort geding willen we bereiken dat de Belgische staat niet deelneemt aan schendingen van het internationale recht’, zegt onderzoeker Manuel Lambert van de Ligue des Droits Humains. ‘De Verenigde Naties hebben erop gewezen dat de export van wapens naar Jemen of naar partijen betrokken in het conflict – waaronder Saudi-Arabië – de verantwoordelijkheid is van de exporterende staten. Het zou bij die export kunnen gaan om een schending van het Arms Trade Treaty, waar België partij van is. Daarom vragen wij dat de rechtbank de douane verbiedt zo’n export toe te laten.’

‘Eigenlijk moet de douane sowieso al controleren of er een wapenexportlicentie voorhanden is. Maar ze moet ook nagaan of zo’n licentie wel legaal is. Als de douane haar werk doet, dan zal ze vaststellen dat wapenexportlicenties voor Saudi-Arabië toegekend door het Waalse Gewest illegaal zijn.’

Nieuwe exportlicenties

In juni 2019 trok de Raad van State de vergunningen van de Waalse wapenproducenten FN Herstal en CMI Defence in om wapens te exporteren naar Saudi-Arabië. Daarmee bekrachtigde de Raad een eerder verbod uit juni 2018. In oktober 2017 had FN Herstal de toelating gekregen om wapens uit te voeren naar Saudi-Arabië voor een bedrag van 153 miljoen euro.

De vraag is: zijn er intussen nog nieuwe exportlicenties voor Saudi-Arabië toegekend?

‘Op 13 september 2019 is de nieuwe Waalse regering aangetreden’, zegt Lambert. ‘De meerderheidspartijen hebben afgesproken om géén exportlicenties voor Saudi-Arabië te weigeren voor de lopende contracten. En dat er nog lopende contracten zijn, weten we zeker. Maar of er in dat kader nog licenties voor Saudi-Arabië zijn toegekend, maakt het Waalse Gewest niet bekend.’

‘Wel weten we dat er op 30 januari 2020 een schip van de Saudische rederij Bahri in de haven van Antwerpen verwacht wordt. En diezelfde rederij laadde in het verleden al wapens op in Antwerpen. Nee, we weten niet zeker of dat nu opnieuw zal gebeuren. Maar het risico bestaat. Daarom is het dringend om nu in te grijpen. Vandaar onze keuze voor een kort geding.’

Impact op Vlaanderen

‘De nieuwe aanloop van het Bahri-schip stelt ook de Vlaamse regering voor haar verantwoordelijkheid’, zegt Bram Vranken van Vredesactie. ‘Zal ze de mogelijke doorvoer van wapentuig laten passeren? Dat zou in strijd zijn met zowel het Vlaamse wapenhandeldecreet als het wapenhandelverdrag. Doorvoer is namelijk vergunningsplichtig als de wapens gebruikt kunnen worden voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid.’

‘Indien er militaire goederen aanwezig zijn op dat schip, moet de Vlaamse regering er een beslag op laten leggen. Meer nog, als de rechter ingaat op onze vraag, is de douane zelfs verplicht om die goederen tegen te houden – zelfs als de Vlaamse overheid een doorvoervergunning zou verlenen.’

Reactie van de douane

Knack vroeg het kabinet-De Croo en de FOD Financiën om een reactie op het kort geding. ‘De uitvoer uit België van wapens en daaraan gelieerd materieel is onderworpen aan de afgifte van een passende vergunning’, zegt Francis Adyns, woordvoerder van de FOD Financiën. ‘De afgifte van de vergunning is een bevoegdheid van het gewest. Het gewest oordeelt als bevoegde autoriteit over het al dan niet opschorten of intrekken van die vergunning.’

‘De douane kan als controleorgaan alleen de overeenstemming tussen de aangifte, vergunning en zending nagaan en de zending aanvaarden of desgevallend weigeren op uitdrukkelijk verzoek van het bevoegde gewest. Wanneer de douane geïnstrueerd wordt over de niet-aflevering of opschorting van een vergunning door het gewest, wordt dat overgenomen in haar risicoanalyse en controleprocessen.’

Tweede kort geding in korte tijd

Het is al de tweede keer op korte tijd dat Belgische ngo’s een kort geding aanspannen over wapenexport naar Saudi-Arabië. In september 2019 trokken de Ligue des Droits Humains en CNAPD al eens naar de rechtbank om een overzicht te krijgen van alle wapenexportlicenties die het Waalse Gewest sinds oktober 2017 heeft toegekend voor uitvoer naar Saudi-Arabië. De kwestie ligt gevoelig omdat het gewest voor 100% eigenaar is van wapenfabrikant FN Herstal.

Maar begin november verloren de ngo’s het kort geding omdat ze volgens de rechtbank de hoogdringendheid van hun vraag niet hadden aangetoond.

De ngo’s gingen in beroep. Op 18 februari 2020 vinden de pleidooien plaats voor het Luikse hof van beroep.