Het splitsingsidee voor België berust op een (gevaarlijk) misverstand

Er is, niet zo lang geleden, een tijd geweest dat het informateurschap een ernstige missie was.

Na de verkiezingen stuurde het paleis gezaghebbende politici – tot dusver altijd een man, vreemd genoeg – het veld in. Die legden de oren te luister. Vooral dienden ze tijd te winnen, totdat op de partijhoofdkwartieren posities ingenomen en desgevallend wonden gelikt waren. Vervolgens kon een formateur het eigenlijke bouwwerk aanvatten.

Hoe anders gaat het nu. Toen de koning zich liet overhalen om de nog onervaren partijleiders Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR) als informateur aan te duiden, leek dat eerst een frisse zet. Vandaag, 48 uur voor het einde van hun opdracht, moeten we besluiten dat het een cynisch spel of een wanhoopsdaad is geweest.

Van Coens kan niet veel kwaads gezegd worden, maar voor Bouchez is het blijkbaar een ontdekking dat bij een koninklijke opdracht ook verantwoordelijkheid hoort. Enige discretie in acht nemen blijkt te veel gevraagd. Genereus geeft hij ophefmakende interviews, zoals aan het Franstalige politieke magazine Wilfried.

“Ik denk dat we alles op federaal niveau moeten terugzetten. Ik ben voor een eenheidsstaat”, stelt de MR-voorzitter, die zich in het blad out als “unitarist”. Een klein fragment in een wijdlopig gesprek, luidt de verdediging. Informateurs horen te weten dat als ze geen wijdlopige interviews geven, ze ook geen ophef kunnen veroorzaken.

De solo van Bouchez is betreurenswaardig omdat hij elk zinnig gesprek over het nut van herfederalisering torpedeert. Dat bleek al meteen uit de reactie van N-VA-voorzitter Bart De Wever, die een spook uit de 19de eeuw ontwaarde. “Het unitarisme is al uitgeprobeerd in dit land”, klonk het gespeeld verontwaardigd. “Het werkte na 1830, zolang de Vlamingen tweederangsburger waren.”

In werkelijkheid kan bij N-VA de pret niet op. De Vlaams-nationalisten weten ook wel dat er voor hun confederale splitsingsideeën even weinig animo is als voor een terugkeer naar het unitaire België. Menig Vlaming houdt wel, met een haast masochistisch genot, van de illusie dat hij nog altijd door franskiljons onder de knoet gehouden wordt.

Bouchez schijnt het wel te menen. In een geanimeerde twitterdiscussie met rector Rik Van de Walle van de UGent stelt de MR-leider dat ook onderwijs- en cultuurbeleid beter weer op nationaal niveau georganiseerd zouden worden. Hij is ook voor een “veralgemeende tweetaligheid”.

Gaat niet gebeuren. Maar zou een heel klein beetje herfederalisering soms niet beter kunnen zijn, dan een zoveelste discussie over een verdere boedelscheiding van het land?

Geen koerswijziging

Dat het debat over herfederalisering – het terugbrengen van bevoegdheden naar het nationale/federale niveau – nog altijd niet ernstig gevoerd wordt, is best vreemd. Elke enquête opnieuw wijst uit dat een goed deel van de bevolking dat eigenlijk logisch en wenselijk zou vinden. In de Wetstraat lopen Open Vld en Groen voorop, maar er zijn ook bij sp.a en CD&V stemmen te vinden die zo’n herfederalisering steunen.

Een echt debat volgde nog niet. Een illustratie van loepzuiver eenheidsdenken. De meeste opinieleiders en politici in Vlaanderen zijn opgeleid en begeesterd met geschiedenisboeken en memoires waarin de verdere verzelfstandiging van de Vlaamse natie de enige, onontkoombare denk­richting is. Zo komt het dat er vaak over een gesaneerde staat met ­minder overheidsbeslag wordt gediscussieerd. Toch komt de nochtans vanzelfsprekende herfederaliseringsoptie nooit ter sprake.

Enkel Gwendolyn Rutten (Open Vld) en Kristof Calvo (Groen) durven dat stilzwijgen te doorbreken. Zou het toeval zijn dat zij zo vaak en zo gretig onder Vlaams-nationalistisch vuur genomen worden?

Naar het verband tussen efficiëntieverlies en staatshervorming deed Rik Daems (Open Vld) enkele jaren geleden een intrigerend onderzoek. Daems ontdekte een correlatie in de tijd tussen stijgend overheidsbeslag en opeenvolgende staatshervormingen. Concreet: na de vierde (1993) en de vijfde (2003) staatshervorming zwelt het overheidsbeslag, om niet weer terug te dalen.

Dat is ook logisch. Bij elke gesplitste bevoegdheid moet één administratie vervangen worden door drie deeladministraties. Dat gaat maar zelden gepaard met efficiënter en doelmatiger beleid, hoewel dat wel de historische rechtvaardiging is van de opeenvolgende staatshervormingen. Dat de verwachte doelmatigheid achterwege blijft, komt doordat het splitsingsidee berust op het (gevaarlijke) misverstand dat een autonoom Vlaanderen een homogene, gelijkgezinde gemeenschap is. Quod non. Evengoed zou je de verschillen tussen steden en landelijk gebied kunnen duiden als ‘twee democratieën’.

In een groot land, zoals Duitsland, is subsidiariteit – beleid zo dicht mogelijk bij de bevolking brengen – een sterk argument om deelstaten ruime bevoegdheid te geven voor eigen beleid. In een klein land geldt dat argument veel minder voor bevoegdheden die niet met taal of cultuur te maken hebben.

Dat blijkt uit de grote bevoegdheidsverkavelingen van de jongste staatshervorming. Veel energie is gegaan naar de creatie van een eigen Vlaamse kinderbijslag. Voor particuliere gezinnen kan er verschil zitten tussen het oude Belgische stelsel en het nieuwe Vlaamse, maar van een koerswijziging in het beleid is allerminst sprake. Waarom dan al die moeite doen?

Of neem de woonbonus. Die wordt in deze regeerperiode afgeschaft in Vlaanderen. Net zoals dat eerder in Wallonië en Brussel gebeurde. Wat we zelf doen, doen we dus min of meer hetzelfde als in die zogenaamde ‘andere democratie’.

Efficiëntie is niet alleen een kwestie van centen, maar ook van keuzes. Alle politieke energie en tijd die dit land nu al generaties lang in het hervormen van de staat investeert, is niet kunnen gaan naar beleidsprioriteiten die mogelijk meer verschil hadden gemaakt.

Bart De Wever heeft gelijk dat we niet moeten terugverlangen naar het 19de-eeuwse unitaire België. Maar het zou weleens kunnen dat zijn 20ste-eeuwse ideaal om België almaar verder uit elkaar te draaien niet de remedie is tegen inefficiëntie in het beleid. Het is er, zo ondervinden we in de 21ste eeuw, veeleer de oorzaak van.