De vijf boeken die het leven van dichteres Maud Vanhauwaert hebben veranderd

Opmerkelijk, Maud Vanhauwaert kiest in haar laatste week als Antwerps stadsdichter voor geen enkele dichtbundel. “Maar deze werken zijn stuk voor stuk poëtische boeken”, stelt ze. “Poëzie is een heel ruim en rekbaar begrip. Ik word ook minder geïnspireerd door poëzie, wel door beeldende kunst, bijvoorbeeld. Als ik schrijf helpt het me niet echt om andere gedichten te lezen.”

“Taal is een bepaalde structuur waarin je denkt. Mij helpt het om – voor ik begin te schrijven – die structuren zoveel mogelijk los te laten.” Dat vindt Vanhauwaert terug in de vijf boeken die haar leven hebben veranderd. “Het zijn dus niet alleen boeken die ik goed vind, maar die ook iets in beweging hebben gebracht.”

Er bestaan volgens Maud Vanhauwaert niet veel slechte boeken: “Boeken waar ik niets mee heb, zijn boeken waar ik nog niet klaar voor ben, of die niet op het juiste moment in mijn leven komen. Zo is er bijvoorbeeld het bundeltje "Lil(zucht)" van de Nederlandse dichteres Astrid Lampe. Ik heb de toegangspoort nog niet gevonden, maar dat is niet erg, voor mij is dat net de poëzie die het meest intrigeert. Ik hou van boeken waar ik nooit helemaal klaar mee ben. Het is al zo vaak gebeurd dat ik een boek of een dichtbundel even laat liggen, en dat het pas echt begint te spreken wanneer ik het terug vastpak.”

Maud Vanhauwaert las “De wereld van Sofie” van de Noorse schrijver Jostein Gaarder toen ze een jaar of 14 was, net zo oud als het hoofdpersonage Sofie. Ze noemt het haar eerste echte romanervaring: “Ik zie (of voel) me nog liggen in onze zetel in de woonkamer, met alleen een shortje aan, want het was heel warm die zomer. Ik ging toen dagelijks naar de bib, maar dit was het eerste boek dat me compleet overdonderde."

“Ken je het gevoel dat je longblaasjes uitzetten als je heel diep ademhaalt? Dat gevoel kreeg ik in mijn hersenen tijdens het lezen: dat mijn hersencelletjes openklapten. Dit boek - een echt verhaal, maar doorspekt met uitleg over filosofie - heeft veel indruk op me gemaakt, en ik ben daardoor gefascineerd geraakt door boeken die verschillende genres samen weten te brengen, boeken die je niet onder één noemer kunt plaatsen."

“Ik denk dat dit mijn lievelingsboek zal blijven, het is een bijbel. Elke keer als ik "Het boek der rusteloosheid" ergens opensla en ik een fragment lees, heb ik het gevoel dat het klopt. Alsof het mij altijd weer aanspreekt. Dit boek heeft echt invloed gehad op mijn eigen werk.”

Het bestaat uit bijna 500 losse fragmenten die zijn opgetekend door Fernando Pessoa, of eigenlijk door het personage Bernardo Soares. Het zijn mijmeringen over het leven. Het boek is pas na de dood van Pessoa samengesteld, daardoor zijn er ook verschillende versies, weet Maud Vanhauwaert. “Het was een deel van zijn leven, hij heeft het nooit gezien als een roman. Je kan het wel van begin tot einde lezen, maar zo heb ik het nooit gedaan. Ik vind het fijn om het open te laten vallen en te zien wat er gebeurt.”

We doen de test, en Maud Vanhauwaert kiest op een willekeurige pagina de volgende zin en leest die luidop voor: "een moment slechts zag ik mijzelf, daarna kan ik niet meer zeggen wat ik was. En tenslotte krijg ik slaap, want ik denk: waarom weet ik niet dat de zin van alles slapen is." 

Opperlans is "Nederlands met vakantie", zoals de bedenker Hugo Brandt Corstius het zelf omschreef. "Hij stelde een encyclopedie samen vol nutteloze weetjes over het Nederlands, echt fantastisch", vertelt Maud Vanhauwaert glunderend.

"Corstius (of Battus, zoals hij het werk ondertekende) heeft zich volgens mij ontzettend geamuseerd. Ik hou ervan dat onze taal niet gewoon nuttig is, maar ook als speelplaats kan dienen. Iets dat op school helaas te weinig aandacht krijgt. Taal is nog nooit zo aanwezig geweest en wordt vaak ingezet als een krachtig wapen. Als je beseft dat taal een absurd medium is, sta je sterker in de maatschappij."

Maud Vanhauwaert is zelf ook niet vies van taalspelletjes: "Ik heb onlangs een gedicht gemaakt, waarbij elke letter van een woord verandert in de volgende klinker of medeklinker in het alfabet (A wordt E, B wordt C, enzovoort), tot er weer een ander bestaand woord verschijnt. Vijf dagen en nachten heb ik die regel als een bezetene toegepast, tot ik uitkwam bij een betekenisvol paartje. Dat zijn de momenten waarop ik mij het meest voel leven. Zoals mensen lichamelijk in balans proberen te komen via yoga, zo gebruik ik poëzie."

Dit boek ligt in dezelfde lijn als de vorige tip, een boek vol taalplezier. “Een boekje van zo’n 120 pagina’s uit 1947. Het vertrekt van een heel banale anekdote: een ontmoeting op de tram en in de stad, verteld in een paar zinnen", legt Maud Vanhauwaert uit. “Die onnozele anekdote herschrijft Raymond Queneau dan 100 keer, elke keer op een andere manier. Op een spookachtige manier, bijvoorbeeld. Of achterstevoren, of als in een droom.”

"Ik word heel blij als ik dit lees. Het is een literair meesterwerk, en het toont opnieuw aan hoe eindeloos de mogelijkheden van taal zijn. Ik zie “Stijloefeningen” ook als een soort van handboek. Tijdens mijn lessen op het conservatorium laat ik de studenten op dezelfde manier een verhaal herschrijven, en stijlen verzinnen. Alles hangt af van hoe je iets beschrijft of hoe je iets bekijkt, dat toont dit boek goed aan."

Maud Vanhauwaert begon kritisch aan “Een klein leven”. Maar ze moet toegeven dat de hype niet overdreven is, het verhaal maakte diepe indruk: “Ik las het in Maleisië, waar ik was voor een poëziefestival. Ik had nog een paar dagen vrij en trok naar het paradijselijke Langkawi eiland, met deze roman van Hanya Yanagihara.”

“Mijn vriendin was op dat moment net zwanger. Daar op het eiland hoorde ik voor het eerst - door de telefoon - de hartenklop van ons dochtertje. Ik kwam net uit een moeilijke periode, en die week was zo’n beetje een kentering. En dáár las ik dus “Een klein leven”, dat me echt verpletterde."

"Voor een auteur is dat bijna het hoogst haalbare effect dat een boek kan hebben: dat de lezer er kapot van is. Vreemd toch. Een gevoel dat je in het echte leven uit de weg gaat, is een kwaliteit in een boek. Mij bezorgde het een moment van catharsis. Ik herkende zoveel van mezelf en de grote thema’s van het leven: liefde, vriendschap, dood, angst, verdriet, geluk. Alsof het voor mij was geschreven.” 

“Een postkaarteiland en dan zo’n verschrikkelijk verhaal, heel bijzonder om het zo mee te maken. Dat is de kracht van literatuur. Je lichaam ligt op een wit strand, je hoofd zit ergens helemaal anders”, besluit Maud Vanhauwaert. “Ik hoop dat ik nu, na twee jaar stadsdichter, weer meer tijd kan vinden om me zo onder te dompelen in een boek. Dat is toch het meest wonderlijke gevoel dat je kan ervaren, de magie van zwarte stokjes op papier – meer is tekst niet - die een hele wereld vormen in je hoofd. Die transformatie is met niets te vergelijken.”