Direct naar artikelinhoud
Migratie

Suketu Mehta: ‘We vergeten vaak dat het Westen de meeste migratie zelf heeft veroorzaakt’

Suketu Mehta schreef een boek over migratie. Het leverde hem veel lof op, maar ook doodsbedreigingen van rechts-extremisten.Beeld WME

Immigranten maken een land niet onveilig en ze pikken niet de banen in van de lokale bevolking, betoogt de Amerikaanse schrijver en journalist Suketu Mehta. ‘Ik wil dat mensen die in een rijk land wonen, gaan denken: wat is de rol van mijn land geweest in het creëren van migratie?’

Zijn aankomst in New York ging niet zoals in de film: geen stoomschip met wijds uitzicht over de haven, geen veelbelovende skyline van de nieuwe wereld. De eerste avond zat Suketu Mehta (Calcutta, 1963) met zijn familie op een kluitje zonder verlichting in een eenkamerflat in Queens, schrijft hij op de eerste pagina’s van This Land Is Our Land. An Immigrant’s Manifesto (2019). “Ik liep naar buiten, keek naar de roestige treinrails boven Roosevelt Avenue en vroeg me af: waar is het Vrijheidsbeeld?”

Misschien zag hij het Vrijheidsbeeld niet, maar Mehta beleefde later wel iets van de American Dream. Hij werd een bekend journalist en schreef bejubelde bestsellers als Maximum City: Bombay Lost and Found (2004, finalist Pulitzer Prize) en The Secret Life of Cities (2017). Tegenwoordig is hij docent journalistiek aan New York University. Een van zijn beste vrienden is Salman Rushdie, die in dezelfde sectie van NYU doceert.

Mehta was jaren bezig aan een boek over New York, totdat Trump in 2016 de presidentsverkiezingen won. Dat was voor hem de directe aanleiding om een boek over migratie te schrijven. “Ik ben geen politicus maar een schrijver”, vertelt Mehta vanuit zijn huis in Manhattan via Skype. “Dat komt in dit geval goed uit, want het immigratiedebat in de wereld is een kwestie van storytelling. Er zijn populisten zoals Orbán in Hongarije en Trump in de VS die hun valse verhaal heel goed vertellen. Mijn doel als schrijver is het ware verhaal nog beter te vertellen.”

Westerse landen zijn gebaat bij immigratie, betoogt Mehta in zijn boek. Hij geeft daarbij veel cijfers en noemt onderzoeken om alle ‘mythes’ over migratie te tackelen. Nee, stelt hij, immigranten maken een land niet onveilig. En nee, ze pikken niet de banen in van de lokale bevolking.

This Land Is Our Land bezorgde hem veel lof en publiciteit. Time Magazine noemde het een van de ‘must-read books’ van 2019. Maar Mehta ontving ook doodsbedreigingen uit extreemrechtse hoek. Inmiddels verscheen er een Nederlandse vertaling van het boek, Manifest van een immigrant, uitgegeven bij Atlas Contact.

In de 21ste eeuw is er een migration emergency, schrijft u. 

“Ja, er is een wereldwijde migratiecrisis, en het zal deze eeuw nog veel erger worden. Daarom is het essentieel dat we onze blik op migratie veranderen. Het Westen zal niet ten onder gaan aan migratie, maar kan wel ten onder gaan aan een onterechte angst voor migratie. Er is momenteel een wereldwijde golf van xenofobie, overal komen populisten aan de macht. Die regimes doen meer kwaad dan migranten ooit zouden kunnen.”

U schrijft dat woede een van uw drijfveren was om dit boek te schrijven.

“Ja, want wat we vaak vergeten in het migratiedebat is dat het Westen de meeste migratie zelf heeft veroorzaakt. Het heeft de arme landen van hun toekomst beroofd, onder andere door eeuwen van koloniale onderdrukking en uitbuiting, maar ook door de planeet te vervuilen waardoor sommige landen onbewoonbaar worden. Dus het moet niet gek opkijken als de meest wanhopige mensen uit die landen nu voor de deur staan.”

Zijn toon doet soms denken aan die van de Amerikaanse schrijver James Baldwin, die in de jaren 60 zijn stem verhief tegen racisme, met beroemde uitspraken als ‘I am not your negro’. Op soortgelijke wijze gaat Mehta in zijn manifest soms fel tekeer tegen de rijke landen die in zijn ogen nog steeds doorgaan met het leegtrekken van de derde wereld, via het ‘corporate kolonialisme’ van de westerse multinationals. “Toen de koloniale regimes hun soldaten en gouverneurs terugtrokken, vervingen ze hen door hun zakenlieden. Die zitten in de vijfsterrenhotels van de hoofdsteden en in de villa’s voor expats, waar ze precies zo leven als hun koloniale voorgangers.”

Mehta geeft veel concrete voorbeelden van multinationals die de lokale bevolking exploiteren en de mineralen van de arme landen stelen. Als ze op de vingers worden getikt, schrijft hij, dan kunnen ze in een ander land weer verdergaan. Zo typeert hij de multinationals, en de westerse landen in het algemeen, als plunderaars die ongestraft hun gang kunnen gaan. “Ze maakten onze akkers vruchteloos”, schrijft hij, “onze oceanen levenloos.”

En dat is waarom de migranten komen, aldus Mehta. Niet omdat ze hun thuisland zo graag willen verlaten, maar omdat ze geen keus hebben. En dat geldt al helemaal voor de belangrijkste oorzaak van migratie in de 21ste eeuw: de opwarming van de aarde. Rechtvaardig is het niet, vindt Mehta, aangezien de klimaatvluchtelingen uit landen komen die amper bijdragen aan de wereldwijde koolmonoxide-uitstoot.

Migranten proberen zich warm te houden op het Griekse eiland Samos.Beeld AFP

Volgens u zal klimaatverandering in de 21ste eeuw een ongekende golf van migratie veroorzaken.

“Dat is evident. Sinds 2008 zijn al 22,4 miljoen mensen gevlucht vanwege klimaatverandering. Naar verwachting zullen tussen nu en 2050 nog op z’n minst 200 miljoen mensen gaan vluchten om die reden, volgens sommige onderzoeken kunnen het er ook een miljard worden. De impact van die migratiestromen zal het verloop van de eeuw grotendeels bepalen. Een deel van de aarde waarin nu 650 miljoen mensen wonen, zal overstromen. In India was het afgelopen zomer al 49 graden Celsius, tienduizend Indiërs stierven in die hittegolf. Onderzoekers van Massachusetts Institute of Technology (MIT) hebben berekend dat Noord-India en Bangladesh onbewoonbaar worden als de temperatuur in de loop van deze eeuw nog 4,5 graad oploopt. Klimaatvluchtelingen zullen gedeeltelijk binnen de eigen regio migreren, maar er zullen ook miljoenen mensen naar het Westen trekken. Hoe de wereld er aan het eind van de eeuw uitziet, zal afhangen van het soort immigratiebeleid dat gevoerd wordt en van de afspraken die tussen de landen worden gemaakt.”

Ook de kans op oorlog, een andere belangrijke oorzaak van migratie, neemt toe door klimaatverandering. 

“Dat blijkt uit de cijfers: burgeroorlog en temperatuur hangen samen. Wanneer de akkers uitdrogen omdat er te weinig water is, ontstaat er schaarste. Dan gaan mensen elkaar de hersens inslaan. Of ze migreren naar andere gebieden waar wel water is, wat weer zorgt voor spanningen met de plaatselijke bevolking aldaar. Kortom, wanneer er gebrek is aan natuurlijk hulpbronnen, ontstaan eerder gewapende conflicten.”

Hoe groot de urgentie ook is, een coherent migratiebeleid is er niet, constateert Mehta. Noch in de VS, noch op mondiaal niveau. Het irriteert hem dat politici zich alleen afvragen hoe ze migranten buiten de deur kunnen houden, niet hoe ze de onvermijdelijke migratiestromen in goede banen kunnen leiden. Neem de muur van Trump. “Stupid”, noemt Mehta die. Want de meeste illegale migranten nemen gewoon het vliegtuig en blijven dan langer dan hun visum toestaat. “Geen muur houdt hen tegen.”

Xenofobie is voor Mehta niets nieuws. Wat Trump zei over Nigerianen (‘ze hebben allemaal aids’) en Mexicanen (‘Ze brengen drugs en misdaad mee, het zijn verkrachters’) noemt Mehta in zijn boek ‘voor veel mensen schokkend, maar voor mij vertrouwd’. Hij had zulke taal al zo vaak gehoord op McClancy, zijn oude jongensschool in Queens. Want het Amerikaanse deel van zijn jeugd bracht Mehta door in de wijk waar ook Donald Trump opgroeide.

Hij werd veel gepest, door de witte jongens, met racistische grappen en vergelijkingen. Queens was in die jaren een sterk gesegregeerde buurt: zwart, bruin en wit leefden naast elkaar, met veel etnische spanningen. Trumps blik op vreemdelingen voert Mehta dan ook terug op een ‘diepgewortelde angst uit zijn kindertijd’. Evenzo lijkt het erop dat Mehta’s afkeer van Trump niet losstaat van zijn eigen jeugdherinneringen.

Een massa migranten aan de grens tussen Guatemala en Mexico.Beeld AP

Is dit ook een boek tegen Trump?

“Natuurlijk, ik woon in de VS sinds 1977 en ik heb het land nog nooit zo verdeeld gezien. De presidentsverkiezingen dit jaar kunnen gewonnen of verloren worden op het thema migratie. Dit is het thema waarmee Trump zijn aanhangers op de been krijgt in staten als Michigan en Wisconsin. Hun grootste angst is immigratie. Trump speelt in op de angst van een wit land dat vreest te veranderen in een land dat niet meer wit is.”

In uw boek fileert u die angst. Zo noemt u de great replacement-theorie: er zou een complot zijn om het witte ras te vervangen. Maar als ik de cijfers in uw boek lees, is het een feit dat witte mensen een minderheid zullen worden.

“Ja, dat is waar. Maar witte mensen worden niet vervangen. Er komen andere mensen bij. Het is niets engs. Steeds meer witte mensen, althans in de VS, kiezen er ook voor om met niet-witte mensen te trouwen. Mensen zullen in de toekomst steeds minder 100 procent wit of 100 procent zwart zijn. Door gemengde huwelijken ontstaat een prachtige mix. En diversiteit is ook weer goed voor de economie. Jonge mensen van nu zijn bereisder dan ooit. Ze willen niet in een saaie, witte buitenwijk wonen. Ze houden van een stad als New York, waar je eten uit alle landen kunt krijgen en kunt luisteren naar livemuziek van over de hele wereld. Daarom zitten de grote techbedrijven, de meest dynamische sectoren van de economie, altijd op de meest diverse plekken in een land.”

U wijst erop dat Trump zelf van migranten afstamt, zelfs vrij recent: zijn grootvader was een Duitse klimaatmigrant.

“Grootvader Friedrich Trump sprak geen woord Engels toen hij uit Beieren in New York arriveerde, op de vlucht voor de grote klimaatschommelingen die Zuid-Duitsland teisterden in de 19de eeuw. Trumps moeder kwam trouwens uit Schotland, zijn eerste vrouw Ivana was een Tsjecho-Slowaakse immigrant, en zijn ­huidige vrouw Melania komt uit ­Slovenië. Hij huurt migranten in om op zijn golfbanen te werken. Maar ironisch genoeg is angst voor de ander nu Trumps currency, zijn valuta, en daarmee wil hij opnieuw president worden.”

Nee, Mehta pleit niet voor open grenzen. Wel voor ‘open harten’. Daarom vertelt hij veel verhalen van migranten. Zoals over de Kameroense Géralde, die een dochter van 6 in Kameroen heeft. Ze woont zelf in de VS en belt haar dochter zodra ze kan, met een telefoonkaart van 10 dollar, totdat de kaart op is. De situatie aan de Mexicaans-Amerikaanse grens bespreekt Mehta in een reportage over Friendship Park: een plek op de grens tussen Tijuana en San Diego, waar familieleden elkaar kunnen ontmoeten – met een hek ertussen. Mensen kunnen elkaar hooguit aanraken met een pink, schrijft Mehta. Het is ‘de vingerdans, de pinky kiss’.

Hij mag dan zelf ook een migrant zijn, hij is een van de ‘gelukkigen’. Hij woont al jaren in Greenwich Village, dat met zijn bomen, bakstenen huizen en geschiedenis van counterculture tot de geliefdste buurten van Manhattan behoort. Mehta woonde ook in Parijs, Londen en Mumbai. Hij gaat nog vaak eten in de Indiase restaurantjes van zijn oude buurt Jackson Heights. De schrijver ziet New York als een geslaagd multicultureel project: een bloeiende stad vol immigranten. 

Hij citeert de oud-burgemeester van New York, Michael Bloomberg, nu presidentskandidaat, die in 2006 een opvallende uitspraak deed over de 500.000 illegale immigranten in New York: “Laten we eerlijk zijn, ze komen met een goede reden. Ze willen een beter leven voor zichzelf en hun familie, en onze bedrijven hebben hen nodig en nemen hen in dienst! Ze mogen dan de wet overtreden hebben door illegaal de grens over te komen (…), maar de economie van onze stad zou een schim van zichzelf zijn als ze dat niet hadden gedaan, en zou instorten als ze gedeporteerd zouden worden. Hetzelfde geldt voor het hele land.”

Volgens Mehta zijn deze woorden in principe toepasbaar op alle rijke landen. “Grenzen remmen groei”, zegt hij. “Ze houden beweging van arbeiders en talent tegen. Kijk bijvoorbeeld naar Japan. De Japanse economie heeft er zwaar onder geleden dat het land jarenlang te weinig immigranten heeft binnengelaten. Nu is het er wanhopig naar op zoek. Veel rijke landen hebben te weinig laaggeschoolde arbeidskrachten. Kijk naar Duitsland, dat heeft een tekort van 1 miljoen laagopgeleide arbeidskrachten per jaar en is wanhopig op zoek naar arbeidsmigranten. En naarmate die mensen werken en verdienen, worden ze ook consumenten en helpen ze de groeicijfers van de rijke landen op peil te houden.”

Angela Merkel gaat op de foto met een migrant, in 2015 - de tijd van 'Wir schaffen das'.Beeld reuters

Begrijpt u dat sommige mensen zeggen: het land is vol?

“We hebben altijd open grenzen gehad, tot in de 20ste eeuw. Er zijn grote migratiestromen geweest en het is altijd goed gekomen. Als het in een regio te druk wordt, trekken de mensen vanzelf weer naar andere gebieden. Een verlaten industriestad als Schenectady, boven in de staat New York, bloeide weer op dankzij Guyaanse migranten. Er is plek zat. De VS staat op de 191ste plaats van de wereld in bevolkingsdichtheid, maar ook bepaalde regio’s in Europa, zoals Oost-Duitsland, zijn zeer dunbevolkt.”

Het is toch niet alleen een kwestie van ruimte? In West-Europa hebben we verzorgingsstaten. Is het mogelijk om miljoenen migranten binnen te laten en die verzorgingsstaat overeind te houden?

“Jullie grenzen zullen niet zo snel worden opengegooid. Maar het voorbeeld dat we hebben zijn de 1 miljoen migranten die Duitsland binnenliet in 2015. ‘Wir schaffen das,’ zei Merkel, en ze had gelijk. Er werd gevreesd dat al die migranten meteen een uitkering zouden aanvragen of het Duitse gezondheidszorgsysteem zouden laten crashen. Dat is allemaal niet gebeurd. Duitsland heeft juist nog veel meer migranten nodig om de pensioenen te betalen. Onderzoek van de bank Morgan Stanley heeft uitgewezen dat het land daarvoor een influx van 1,5 miljoen migranten per jaar nodig heeft tot 2030.”

U beschrijft New York in uw boek als een geslaagde multiculturele plek. Sommigen zullen het beeld dat u schetst wat al te romantisch vinden. Zijn er niet ook voorbeelden van mislukt multiculturalisme?

“Ja, vooral in Europa is multiculturalisme … Ik zou niet zeggen mislukt, maar het moet worden aangepast. Europeanen hebben vaak een idee van ‘being Dutch’ of ‘being French’. Ze denken dat nieuwkomers, vooral moslims, niet Nederlands of Frans kunnen zijn. De VS zijn beter in het integreren van verschillende culturele groepen. Het land heeft zichzelf altijd als een natie van immigranten gezien. Er is dus een wat lagere drempel om jezelf Amerikaans te noemen of voelen. Ik zie mezelf als ‘interlokaal’: ik voel me thuis in het Badra-district van Mumbai en in Greenwich Village. Zo ken ik Mexicanen die pendelen tussen Puebla in Mexico en Brooklyn. Zo’n fluïde begrip van identiteit is denk ik de toekomst.”

Soms wordt geboortebeperking in Afrika bepleit als oplossing voor het dreigende ‘migratieprobleem’. Daar bent u geen voorstander van?

“Ik vind dat moreel onjuist. Bevolkingsbeperking voor jou, maar niet voor mij, want wij zijn superieur! Ik heb bezwaar tegen de racistische, eugenetische aard van dat voorstel. Trouwens: als je de planeet wilt redden, kun je beter bevolkingsbeperking in de westerse landen toepassen, want de ecologische voetafdruk van een westerling is vele malen groter.”

Vindt u dat een Ethiopiër of een Syriër evenveel recht heeft in Nederland te wonen als een Nederlander?

“In termen van natuurrecht vind ik in principe dat alle mensen het recht hebben om waar dan ook op de planeet te wonen. Maar ik zeg niet: ‘Gooi de grenzen open!’ Dat is niet mijn voornaamste zorg. Mijn doel is het debat opnieuw vorm te geven en de blik op migratie te veranderen. Dat mensen die in een rijk land wonen, gaan denken: wat is de rol van mijn land geweest in het creëren van migratie? En verplaats je eens in migranten. Als je een Nederlandse moeder bent die comfortabel in Amsterdam woont, wil ik dat je leest over die Guineese die met haar baby in een rubberboot de Middellandse Zee oversteekt. Waarom? Omdat de westerse bedrijven het bauxiet, het goud en de diamanten uit Guinea weggeroofd hebben. Migranten zijn mensen zoals jij en ik, ze willen hetzelfde: een betere toekomst voor hun kinderen.”

Zijn boek heeft meer losgemaakt dan hij had verwacht, zegt Mehta. “In de VS word ik bedreigd door white supremacists, in India word ik aangevallen door de regering. Maar ik heb vooral veel mooie reacties ontvangen. Immigranten hebben altijd het gevoel dat ze zich moeten rechtvaardigen of dat ze parasieten zijn.” De mooiste brief die hij kreeg? Die was van een Indiase arts in Nieuw-Zeeland. Mehta pakt haar brief erbij en leest hem voor: “Hoe hard ik ook werk, dacht ik altijd, het kan nooit opwegen tegen het voorrecht hier te mogen wonen. Nu zijn mijn schouders rechter. Iemand heeft het voor ons opgenomen.”