De meest waarschijnlijke hypothese is dat de uitbraak komt van een markt in de Chinese stad Wuhan, waar onder meer wilde dieren werden verkocht. Maar honderd procent zeker zijn experts niet, zegt viroloog Steven Van Gucht, voorzitter van het wetenschappelijk comité rond het coronavirus: “Enkele van de eerste gevallen konden worden gelinkt aan die markt, maar niet allemaal. Vandaar twijfelen we of dat echt de bron is, al is het zeker dat het in die omgeving ontstond.”

Het virus is dan wel ontstaan van mens op dier, het heeft zich aangepast aan het menselijk lichaam waardoor het nu niet meer overdraagbaar is van dier op de mens, zegt Van Gucht. Straathonden of duiven kunnen het dus niet doorgeven. “En je kan het ook niet krijgen via voedsel, of postpakketten vanuit China. Het virus overleeft maar enkele uren en daarvoor is zo’n pakje te lang onderweg.”Het raakt dus enkel verspreid van mens op mens. “Doordat de druppels die een besmette persoon uitstoot tijdens het praten of niezen rechtstreeks terechtkomen op het gezicht van iemand anders. Of als hij die druppels nalaat op bijvoorbeeld een deurknop en iemand anders die vastneemt en kort daarna aan zijn gezicht komt.”

Afhankelijk van welke soort, zegt Jan Eyckmans van FOD Volksgezondheid. “Zo’n chirurgisch masker – een papieren met elastiekjes – is efficiënt om anderen tegen jouw besmetting te beschermen, maar zal niet vermijden dat een gezonde persoon zelf besmet geraakt. Een professioneel masker – FFP2 of FFP3 – voorkomt wel besmetting, áls je het juist opzet en na gebruik weggooit. Anders is het niet gunstig. Daarom is dat vooral bestemd voor professionelen binnen de gezondheidszorg, die leren hoe ze dat juist moeten opzetten. Het is bovendien niet aangenaam een hele dag te dragen, dus ik zou dat niet aanraden.”

Bovendien moeten er genoeg maskers overblijven voor hulpverleners en risicoberoepen, zegt viroloog Marc Van Ranst. Efficiënter is om maatregelen te treffen die ook helpen tegen griep. “Hoest of nies niet in de richting van een ander. Was je handen met gewone zeep, voor elke maaltijd en na een busrit, het werk of een trip naar de supermarkt. Geef geen kus of hand. Ga niet werken als je ziek bent. Als er in ons land besmettingen blijken, dan is het ook aangeraden om massa-evenementen te vermijden, zoals concerten.”

Volgens Van Gucht zijn die breed, van verkoudheidachtige symptomen tot die van een longontsteking. “Al heeft tachtig procent van de gevallen symptomen als griep, dus vooral koorts en hoesten, maar soms ook kortademigheid.”Als je die hebt, raadt Eyckmans aan, moet je je eerst afvragen: Ben ik de laatste twee weken in besmette gebieden geweest, of in contact gekomen met iemand die daarvan kwam? “Bel bij de minste twijfel je huisarts. Ga dus níét in de wachtzaal van de dokter zitten.”

Op dit moment zijn er ruim 2.700 overlijdens op zo’n 80.000 besmettingen. “Als we bijvoorbeeld kijken naar de massabesmetting op het cruiseschip de Diamond Princess (700 besmettingen, 4 doden, nvdr.), lijkt corona momenteel iets besmettelijker en dodelijker dan de klassieke griep”, zegt Van Ranst. Maar de statistieken zijn niet heel betrouwbaar, zegt Van Gucht. “De kans op overlijden is groter voor wie boven zestig jaar is, maar die is eigenlijk nog altijd klein. Hoe ouder, hoe meer risico. Bij tachtigplussers kan het sterftecijfer oplopen tot 14 procent (bij gewone griep ligt dat op 10 procent, nvdr.). Opvallend is dat kinderen quasi geen ernstige infecties meemaken. Over de hele wereld – bij alle leeftijdscategorieën – ligt het sterftepercentage tussen 2 à 3 procent. Maar daar moeten we een kanttekening bij maken, want in werkelijkheid is dat lager. Het aantal besmettingen kan wel tien keer hoger liggen dan wat we nu weten, omdat sommige besmettingen niet gediagnosticeerd zijn, en dan is het sterftecijfer ook lager in verhouding.”

Van die 80.000 zijn bijna 28.000 patiënten genezen, onder wie de besmette Belg. Van Gucht: “Wie geneest, bouwt antistoffen op en is immuun tegen herinfectie. Die immuniteit kan jarenlang bestaan, voor sommige virussen zelfs levenslang. Hoe lang het bij dit virus zal duren, zullen we pas later weten, maar mensen die de infectie al hebben gehad, zijn nu dus veilig.”

Van drie besmettingen vrijdag naar 287 besmettingen dinsdag: zo hard slaat het coronavirus toe in Italië. Puur toeval, zeggen virologen. “Het had overal kunnen zijn, zoals bij elke epidemie”, zegt professor Herman Goossens (UZA), die de strijd tegen de uitbraak van het virus in Europa coördineert.Van Ranst: “Wellicht kwam enkele weken geleden al iemand terug uit Wuhan met geen of weinig symptomen en heeft die persoon drie andere mensen aangestoken. Zij hebben op hun beurt weer mensen besmet. Dat maakt de kans dat het virus ook al bij ons is, dus zeer reëel.”

Volgens viroloog Van Gucht, heeft het weinig zin om op het virus te testen op de luchthaven. “Je zou het virus al kunnen dragen, maar de symptomen ontwikkel je pas een week later. De helft van de gevallen zou dus niet eens opgepikt worden. Dat is weinig efficiënt. Bovendien: als iemand gewoon de griep heeft, kan dat vals alarm geven.” Het is niet nuttig om grootschalig te controleren, zegt ook Van Ranst. “Praktisch gezien zijn er niet eens genoeg testen en het zou te veel personeel kosten om die te onderzoeken.”

Alle experts zijn het eens: die optie bestaat. Van Ranst: “Mogelijk is het virus hier zelfs al. Maar daarom hoeft er nog geen paniek te zijn.”In geval van besmetting is Goossens voorstander van quarantaine. “Zo kan je de verspreiding op korte tijd indijken. Vooral ook om gezondheidsinstellingen te ontlasten: die hebben nu al te kampen met griep en andere respiratoire ziektes. Een epidemie weegt dan heel zwaar op onze zorg.”

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) zei dat in een ultiem scenario dorpen afgesloten kunnen worden, zoals nu in andere landen ook gebeurt. “Maar dat is zéér verre toekomst”, zegt Jan Eyckmans van FOD Volksgezondheid. “We zitten nu nog maar in de eerste fase: ons grondgebied streng bewaken. Als een besmetting opduikt – fase 2 – moeten we de verspreiding vóór zijn en de contacten van de besmette persoon onder toezicht houden. Zitten we in nog een latere fase met echt héél veel besmettingen, kunnen we in nood plekken sluiten waar volk dicht op elkaar zit, zoals scholen of bioscopen. Dorpen afsluiten komt pas op het einde van alle maatregelen.” Het zou Van Gucht verbazen als dat ooit gebeurt, vooral omdat isoleren bij ons moeilijk is. “België is één grote stad.”

Net omdat het virus besmettelijker lijkt dan gewone griep, zegt Goossens. “Het zit vrij hoog in de luchtwegen en daalt minder snel af naar de longen. Daardoor is het minder gevaarlijk dan bijvoorbeeld SARS. Maar dat het zo hoog zit, maakt wel dat het sneller in druppels in de lucht van mens op mens gaat.” Volgens Van Gucht is er trouwens nog altijd hoop dat het wél zal lukken om het onder controle te krijgen.

Een vaccin laat nog even op zich wachten. Van Gucht: “In China experimenteren ze wel al met geneesmiddelen die het virus kunnen doden en daar wellicht ook succesvol in zijn. Die geneesmiddelen kunnen dan vrij snel beschikbaar zijn.”

Dat hoeft niet, zegt Goossens, “maar je kan de risicogebieden wel vermijden. In Italië zijn die nu goed afgelijnd.” Van Ranst raadt af om bijvoorbeeld naar Milaan te gaan. “Het zal gewoon geen leuke vakantie zijn. Musea zijn gesloten en voetbal wordt gespeeld in lege stadions. Vakanties deze zomer komen minder in het gedrang. De verwachting is dat het virus zal afnemen wanneer het warmer wordt, zoals bij SARS. Maar het blijft moeilijk te voorspellen.”

Corona heeft al enkele weken invloed op de wereldeconomie, in de eerste plaats op die van China. Maar de uitbraak in Italië duwde maandagmiddag ook de Bel-20 fors naar beneden. “Wij hebben onze verwachtingen voor de Belgische economie bijgesteld”, zegt Koen De Leus, hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis. “We houden rekening met een lichte daling in het eerste kwartaal en een herstel in het tweede en derde kwartaal. Er is een uitstel van consumptie, maar geen afstel.” Voorlopig raken Belgische bedrijven nog niet in de problemen. “Er zijn geen signalen dat ze stil dreigen te vallen. Wel zijn er bedrijven in Duitsland die door hun voorraden geraken, en als die bedrijven stilvallen en er een Belgische toevoer is van materiaal, kan dat later onrechtstreeks wel een impact hebben.”

Goossens: “Dat is moeilijk te voorspellen, maar er zijn natuurlijk modellen en statistieken. Eén daarvan zegt dat 20 tot 40 procent van de wereldbevolking besmet zal geraken. Maar daar ga ik echt niet van uit.”

Grafieken zeggen weinig over de realiteit, maar vooral wat er zou kunnen gebeuren als we niéts doen, zegt Van Ranst. “Maar dat doen we dus ondertussen wel. Er zal ook een vaccin komen, weliswaar nog niet dit jaar. Hoe dan ook vermoeden we dat corona niet echt uitgeroeid zal worden. Het zou weleens een jaarlijks wederkerende griep kunnen zijn. Maar eerst zullen we deze epidemie moeten uitzitten.”