‘De kooien in moderne zoos zijn beter voor dieren dan landschapskantoren’
Ziekteverzuim op de werkvloer vermijden? Dan schaffen we de landschapskantoren beter af, stelt een merendeel van de Nederlandse bedrijfsartsen. Toch blijft de kans best groot dat u elke dag op zo’n open werkvloer doorbrengt.
Landschapskantoren, ook wel kantoortuinen, zijn de afgelopen jaren al talloze keren dood of passé verklaard. Te rumoerig. Te weinig privacy. En slecht voor de gezondheid, zo stelt een groot deel van de Nederlandse bedrijfsartsen in het tv-onderzoeksprogramma De Monitor.
Het benaderde negentig leden van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) over de impact van kantoortuinen. Ruim negen op de tien ondervraagde bedrijfsartsen zeggen dat werknemers de kantoortuin als een van de oorzaken voor ziekteverzuim melden. Zes op de tien artsen pleiten zelfs voor de afschaffing van dergelijke werkvloeren.
Geluidshinder, stress en concentratieverlies zijn de voornaamste klachten. Verder zegt ruim een derde van de artsen dat hun patiënten een burn-out rechtstreeks verbinden aan het landschapskantoor.
Paradox van de twee c’s
De eerste tussenschotten op de werkvloer verdwenen in de jaren 50, vooral om te besparen op vierkante meters. Pas later kwamen er ook andere motivaties bij: betere communicatie en samenwerking, en het ziet er dan ook nog eens hip en modern uit.
“Maar die keuze heeft meer te maken met het ego van de CEO dan met het welzijn van de werknemers”, zegt neuropsychiater Theo Compernolle, internationaal consultant op vlak van stress in de werkcontext. Het voorbije decennium toont onderzoek na onderzoek de keerzijde: lawaai, te weinig daglicht, gebrek aan privacy, minder productiviteit en lager mentaal welbevinden. “De kooien in moderne zoos zijn beter voor dieren dan landschapskantoren voor breinwerkers”, zegt Compernolle.
Alleen bij jobs die veel interactie vragen, bijvoorbeeld bij reclamebureaus, kan het de creativiteit stimuleren, zo stelt professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis (KU Leuven). “Maar anno 2020 vergen de meeste kantoorjobs een bepaalde vorm van concentratie.” En dan stoot je op de paradox van de twee c’s, vult professor Veerle Hermans (VUB) aan, hoofd ergonomie bij de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk IDEWE. “Communicatie en concentratie zijn niet te verzoenen.”
Deskundigen trekken zelfs de communicatieve meerwaarde enigszins in twijfel. Een studie van de Harvard Business School toonde dat landschapskantoren mensen net asocialer maken. Bij twee grote bedrijven, die van afgeschermde werkplekken naar een open office overstapten, bleek het mondelinge contact na de transitie in vrije val. Het mailverkeer en het aantal chatberichten kenden dan weer een sterke stijging.
“Er wordt vaak meer gebabbeld, maar minder gecommuniceerd”, zegt Compernolle. “Je wil niet telkens twintig mensen storen als je met één collega moet overleggen.” Op die manier ontstaan taferelen waarbij de ene werknemer een collega een mail stuurt over een afstand van – in vogelvlucht – twee meter.
“Je ziet overigens niet alleen problemen op het vlak van lawaai”, zegt Hermans. “Voor de een is het te koud op het kantoor, voor de ander te warm. Er is gewoon geen ‘one size fits all’ voor de werkvloer.” Volgens haar komen veel werkgevers de laatste jaren terug van die landschapskantoren, al zijn er ook die volharden. “Onlangs was ik nog op bezoek op een relatief nieuw kantoor, zo’n twee jaar oud, waar 35 mensen in één grote ruimte gepakt zaten.” Compernolle beaamt: “Een multinational die ik onlangs bezocht, had zowel de ingenieurs als de afdeling ‘marketing en sales’ in één ruimte gezet.”
Stille ruimtes
De experts wijten het voor een deel aan onwetendheid, maar het lijkt toch vooral terug te brengen tot het financiële plaatje. “De persoon die over ruimtes beslist, meestal de facility manager, waakt niet over de productiviteit, maar krijgt vooral een grote bonus als hij zoveel mogelijk mensen op zo weinig mogelijk ruimte krijgt”, zegt Compernolle. Op lange termijn blijkt die besparing op vierkante meters vaak een kost op vlak van productiviteit.
Compernolle heeft weet van een CEO van een bedrijf die zijn werkvloer, voordien een landschapskantoor, totaal reorganiseerde. “Hij realiseerde een productiviteitsverhoging van 40 procent. Mensen moesten zelfs geen overuren meer doen, wat tot dan een gewoonte was geworden.”
Wat moet daarvoor gebeuren? Zaken zoals ‘meer groen’, geluidsabsorberende panelen of koptelefoons maskeren alleen de symptomen van kantoortuinen, zegt Hermans, die meent dat we naar ‘activity based offices’ moeten. Elke ruimte staat in dienst van een specifieke functie: concentratie, communicatie, samenwerking of ontspanning. In zo’n scenario staat er bijvoorbeeld geen hippe, lawaaierige coffee corner naast de boekhouder, maar heerst er een bibliotheeksfeer. Wie wil overleggen, zoekt beter even een praatbarak.
Net zoals de Nederlandse ArboUnie pleit Godderis voor stille ruimtes op de werkvloer, waar strikte geluidsnormen gelden. Daar ontbreekt het vandaag vaak aan. “Maar ook ‘maker spaces’ waar creatievelingen zich kunnen uitleven zijn belangrijk.” Al moeten werkgevers en werknemers onderling volgens Godderis wel goede afspraken maken over het gebruik van die verschillende ruimtes. “Anders zit je binnen de kortste keren met het ‘handdoek-in-de-ligzetel-fenomeen’, zoals je dat in luxeresorts ziet.”